Ukrayna savaşı: Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu, Zaporijya nükleer santralinin “kontrolden çıktığını” söyledi

Claudia Allen & Patrick Jackson, BBC News

Birleşmiş Milletler’e bağlı Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nun (IAEA) başkanı, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali esnasında ele geçirdiği devasa nükleer santralin “tamamen kontrolden çıktığını” söyledi.

Associated Press haber ajansının haberine bakılırsa Rafael Grossi, Zaporijya nükleer santralinin incelenmeye ve onarıma ihtiyacı bulunduğunu kaydetti.

Grossi, “Herhangi bir nükleer tesiste asla olmaması ihtiyaç duyulan bir takım şey oluyor” dedi.

Avrupa’nın en büyük nükleer santrali, çatışmalara yakın bir bölgede. 

ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Rusya’yı bu hafta başlarında, Mart ayında ele geçirdiği tesisi Ukrayna güçlerine hücum düzenlemek için askeri üs olarak kullanmakla suçlamıştı.

Ukraynalı yetkililer, Rusların Ukrayna’nın güneyindeki Dnipro nehri kıyısındaki santralin arazisine asker yerleştirdiğini ve askeri teçhizat depoladığını söylemişti.

Fakat bölgedeki bir Rus yetkili Reuters haber ajansına, Ukrayna güçlerinin tesise istila etmek için Batı tarafınca sağlanan silahları kullandığını söyledi.

Yevgeny Balitsky, yetkililerin Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’na “Rusların nükleer tesisi iyi mi koruduğunu, Ukraynalıların ise ona iyi mi saldırdığını” göstermeye hazır olduklarını belirtti.

Rusya, Mart ayında Zaporijya nükleer santralini bombalamış ve ondan sonra tesisin kontrolünü ele geçirmişti. Tesisteki binalar, Rus bombardımanında hasar görürken, saldırının peşinden dünya liderleri Rusya’yı pervasız davranmakla suçlamıştı.

Tesis, halen etkinlik gösteriyor. Tesisteki Ukraynalı personel, Rus kontrolü altında çalışıyor.

New York’taki BM merkezinde düzenlemiş olduğu basın toplantısında Grossi, “Durum oldukca kırılgan. Nükleer güvenliğin her ilkesi şu ya da bu şekilde ihlâl edildi ve bunun devam etmesine izin veremeyiz” dedi.

IAEA Başkanı tesisi ziyaret etmek için mümkün olan en kısa sürede bir misyon meydana getirmeye çalıştığını, sadece bunun için hem Ukrayna hem de Rus taraflarının onayının yanı sıra harp bölgesini ziyaret etmenin ihtiva ettiği riskler göz önüne alındığında BM yetkisinin lüzumlu bulunduğunu söyledi.

Haziran ayında, Ukrayna’nın devlete bağlı nükleer işletmesi, herhangi bir ziyaretin Rusya’nın oradaki varlığını meşrulaştıracağını söyleyerek, IAEA’yı çağrı etmediklerini açıklamıştı.

Bu hafta Grossi, kendisinin ve ekibinin Zaporijya nükleer santraline ulaşmak için korumaya ihtiyacı bulunduğunu söyledi. Bu da hem Rusya hem de Ukrayna’nın işbirliğinin gerektiği anlamına geliyor. Grossi, “Bu misyonun görevini yapabilmesine izin vermeleri için her iki tarafa da ricada bulunuyorum” dedi.

Grossi, AP’ye verdiği demeçte, IAEA’nın tesisteki personelle temaslarının “düzensiz” bulunduğunu ve ekipman ve yedek parça tedarik zincirinin kesintiye uğradığını söyledi. Ek olarak, incelemeden geçmesi ihtiyaç duyulan oldukca sayıda nükleer araç-gereç bulunduğunu da sözlerine ekledi.

IAEA Başkanı şu şekilde konuştu: 

“Bu harp tüm şiddetiyle sürerken, hiçbir şey yapılmaması akıl almaz bir şey” dedi. “Zaporijya Nükleer Santrali’nde bir kaza olursa, bu suçu atabileceğimiz bir naturel afet olmayacak – yalnız kendimize hesap vereceğiz. Her insanın desteğine ihtiyacımız var.”

Rusları santrali “nükleer kalkan” olarak kullanmakla suçlayan Blinken, “Doğal ki Ukraynalılar nükleer santralde korkulu bir kaza olma ihtimali sebebiyle ateşe karşılık veremezler” dedi.

1986’da Çernobil santralinde bir reaktör patladığında Ukrayna’nın kuzeyi dünyanın en fena nükleer felaketinin yaşandığı yer oldu.

Rus kuvvetleri de bu yıl 24 Şubat’taki işgalden derhal sonrasında Çernobil’i ele geçirdi sadece beş hafta sonrasında geri çekildi. Sahadaki bilgisayarlar yağmalandı yada hasar görmüş oldu, sadece hizmet dışı bırakılan tesisteki gerçek nükleer ekipman etkilenmedi.