Ukrayna ayçiçeği, sosyal medya ilanlarıyla Rusya’ya nasıl taşınıyor?

Andrei Zakharov ve Maria Korenyuk, BBC

BBC, Rusya güçleri tarafınca işgal edilen Ukrayna topraklarındaki tahılın dizgesel şekilde ülkeden çıkarmasının yanı sıra mahalli çiftçilerin ayçiçek tohumlarına yağ üretmek adına el koyulduğu yönünde kuvvetli kanıtlar topladı.

Üretimini kaybeden çiftçilerle konuştuk. Hususi ve kamuya açık sosyal medya gruplarındaki, Ukrayna’nın cenup ve doğusundaki işgal edilen topraklarından ayçiçeği tohumlarının nasıl taşındığını gösteren mesajları takip ettik.

Ukrayna 5,1 milyon ton ve Rusya 3,1 milyon ton olmak suretiyle, iki ülke de 2021’de dünyanın en fazlaca ayçiçeği yağı ihraç eden ülkeleriydi.

Şu anda anlaşılıyor ki Rusya’nın ayçiçek yağının bir kısmı Ukrayna tohumlarından üretiliyor.

Ayçiçeği Ukrayna tarımının sembollerinden biri.

Temmuz ortasında, Ukrayna’nın Rusya tarafınca işgal edilen şehirlerinden kabul edilen Melitopol’e yerleştirilen Rus yetkililer mahalli çiftçilerle görüştü. Görüşme kaydedildi.

Kremlin destekçisi mahalli bir Telegram kanalında gösterilen, Ukrayna’nın iki ana sembolünün, buğday başağı ve ayçiçeği buketinin görünür olduğu videoda; kendini “Melitopol bölgesinin [Rusya tarafından yerleştirilen] askeri-sivil yönetiminin başı” olarak tanıtan Andrey Sihuta, tahıl ve ayçiçeği tohumları için tutarları belirleyen Devlet Tahıl Şirketi’ni kurduklarını duyuruyor.

Bu kurum Ukrayna ya da Rusya’da yasal olarak kayıtlı değil.

Ortalama 500 kişinin dahil olduğu kapalı bir Whatsapp konuşmasında, kullanıcılar Ukrayna’nın Rus işgali altındaki bölgelerinden taşımak suretiyle hasat sipariş ediyorlar.

Konuşmadan ekran görüntüleri BBC ile paylaşıldı.

Konuşmadakilerden biri, 18 Temmuz’da “Tohumlar. Çernihivka, Zaporijya bölgesinden [Ukrayna] Rostov-na-Donu’ya [Rusya]. Büyük oranda” yazdı.

Aynı gün, başka bir kullanıcı, bağımsızlığını duyuru eden “Luhansk Halk Cumhuriyeti” topraklarından Rusya’ya ayçiçeği tohumu taşıyabilecek birini aradığını yazıyor.

“Taşımaya eşlik edeceğiz. Çatışma yok, sakin. Bir tek Rus denetim noktaları var. Onları hızlıca geçeceksiniz” yazıyorlar.

BBC, çevrim içi yazışmadaki onlarca telefon numarasını denetim etti ve onların çoğunlukla kamyon sürücülerine ya da kargo taşımacılığıyla ilişkili minik işletmelere ilişik bulunduğunu tespit etti.

Ruslar ya da onlarla ortaklık yapanlar da, açık Telegram konuşmalarında tahıl taşımacılığı meydana getirecek şahıs arıyor.

BBC muhabiri, kamyon sahibi şeklinde davranarak bazı kişilerle konuştu.

Ukrayna’nın güneydoğusundan hasatları taşıyacak birini arayan Rus gönderici Elena “tohumların çalıntı olmadığını” söylemiş oldu:

“Onlar [Rusya’nın yerleştirdiği] askeri-sivil yönetimin kontrolünde. Bu gönderimler saydam. Tohumlar yasal olarak alınıyor”.

Ukrayna’nın güneyinde, Rusya’nın yerleştirdiği yönetim, devletin sahibi olduğu Ukrayna şirketlerinin hasatlarına el koydu, öteki bir deyişle “ulusallaştırdı”. Bunlar içinde “harp zamanında kullanılmak suretiyle depolanan stratejik tahıl rezervleri” de vardı.

BBC’nin bulmuş olduğu, kendini Rus iş insanı olarak tanımlayan öteki bir satıcı olan Victor da, paylaşmış olduğu ilanda, ülkenin doğusundaki Harkov bölgesinin işgal edilen kısımlarından yapılacak taşımadan bahsediyor: “Yükleme noktası – Kupyansk, Harkov bölgesi, Ukrayna, indirme – Voronej bölgesi [Rusya]. Acil! Yarın yükleniyor”.

O da tohumların “resmi olarak” göndermiş olduğu mevzusunda bizi ikna etmek istiyor ve kendisini tahıl taşıyıcısı sahibi olarak tanıtan BBC gazetecisine “Tüm belgelere haiz olacaksınız” diyor, bu belgelerin neler bulunduğunu belirtmeden.

Ukraynalı çiftçiler eğer hasatlarına “el konmazsa”, onları piyasa fiyatının fazlaca altına satmak zorunda bırakıldıklarını söylüyorlar.

Ukrayna’nın güneyindeki işgal edilmiş topraklardan Ukraynalı bir çiftçiyle konuştuk. Kendisi bölgeyi terk etse de çalışanları hala orada. Bu yüzden adını vermek istemiyor. Rus askerlerinin Mayıs sonunda depolarına geldiğini ve hasatlarına el koyduğunu söylüyor:

“Depoda 1200 ton ayçiçeği tohumumuz, 860 ton buğdayımız vardı. Ve onlar [Ruslar] her şeyi yağmaladılar.

“Ilkin güvenliğimize karşı kibar olmaya çalıştılar. ‘Biz değiliz, komutanımız tarafınca verilen buyruk bu’ dediler. Sadece komutanlarının nerede olduğu net değildi. Bir tek iyilermiş şeklinde davrandılar. Tüm hasatı yüklediler ve götürdüler. Ödeme yapmayacaklardı. Güvenlik ne yapabilirdi ki?”

Çiftçinin hesaplarına bakılırsa, çalınan hasatın toplam kıymeti 820 000 dolardı (harp öncesi kurlarına bakılırsa). Ziraatçi hem de 1,8 milyon dolar değerinde bulunduğunu belirttiği ekipmanlarını da kaybettiğini söylemiş oldu.

Ukrayna’nın güneyindeki Zaporijya bölgesinden Ziraatçi Derneği’nin başındaki Valeriya Matviyenko’nun aktardığına bakılırsa, eğer çiftçiler işgal yetkilileriyle ortaklaşa iş yapmayı reddederse, tohumlar ve öteki hasat ellerinden alınıyordu.

Matviyenko ek olarak, işgal edilen topraklarda herhangi bir ziraat ürünü satmak isteyen bir çiftçinin, Rusya’nın yerleştirdiği “askeri-sivil yönetime” kayıt yaptırmak zorunda bulunduğunu söylüyor:

“Pek fazlaca ziraatçi kayıt olmak istemedi, o nedenle tohumlarını depolarında tuttu. Eğer büyük bir şirketse ve kayıt olmak istemediyse, her şeylerine el kondu. [Ruslar] depolara girdiler, her şeyi yüklediler ve alıp gittiler. Firmalar yalnız ‘sizin iş yeriniz Rusya Federasyonu tarafına ulusallaştırıldı’ yazan bir mektup aldılar”.

Bu sırada, Ukrayna’nın işgal edilen bölgelerde minik ve orta büyüklükteki çiftlik sahipleri ayçiçeği tohumlarını düşük fiyattan satmaya zorlandılar. Ruslar ton başına 150 dolar öneriyor. Bu sayı savaştan ilkin 600-700 dolardı.

Mahalli ziraatçi derneğinin başındaki Oleksandr Hordienko, durumun Ukrayna’nın güneyindeki işgal altında bulunan Herson bölgesinde de aynı bulunduğunu ifade ediyor:

“Çiftçiler [tohumlarını] satıyor bu sebeple dizel, benzin ya da hammadde almak için paraya gereksinimleri var. Fakat onlar [Ruslar] bu şekilde fiyatlar sunmaya devam ediyorken yeni bir ekin sezonu başlatmanın manası yok”.

Ayçiçek tohumlarının ana kullanım amacı yağ. BBC’nin çözümleme etmiş olduğu tüm ilanlar gösteriyor ki Ukrayna tohumları Rusya’daki yağ üretim tesislerine gönderiliyor.

İşgal altındaki Harkov bölgesindeki tahılı taşımak için taşıt arayan Viktor, “Direkt tesislere gidiyoruz, depolara indirme yapmıyoruz” diyor.

Bir ilanda, varış noktasının Rusya’nın güneybatısındaki Voronej bölgesindeki Verkhnyaya Khava köyü olduğu yazıyordu. Burası, Rus “Blago” şirketinin bir yağ üretim tesisinin bulunmuş olduğu yer.

İlanlarda belirtilen öteki bir yer de Rusya’nın batısındaki Rostov bölgesindeki Gigant köyü. Burada da Rus “Resource” şirketine ilişik bir yağ tesisi bulunuyor.

Üçüncü bir duyuru ise Rostov-na-Donu’daki Lugovaya Caddesi 9 numaraya işaret ediliyor. Bu, ülkenin en büyük ana ziraat endüstrisi şirketlerinden birinin adresi.

BBC bu şirketlerle yorum için iletişime geçse de cevap alamadı.

Rusya’nın hem de hazır ayçiçek yağlarını da çaldırmış olduğu hakkında bir görüş de var.

Zaporijya bölgesinden mahalli ziraatçi derneğinin başındaki Valeriya Matviyenko’nun aktardığına bakılırsa, işgal altındaki Melitopol’deki üretim tesisinin ayçiçek yağı üretiminde kullanıldığını söylüyor. Bu yağ peşinden Kırım üstünden Rusya’ya gönderiliyor.

Hala Melitopol’de bulunan bir bayan da, ekipmanların tesise girip çıktığını gördüğünü söylemiş oldu.

Melitopol’deki yağ üretim tesisinin sahibi Serhii Zhelev’e durumu sorduğumuzda tesisin çalışmadığını söylemiş oldu. Kendisine tesisin işgal edildiğini ve Rus güçleri tarafınca çalıştırıldığını görenlerin bulunduğunu sorduğumuzda ise telefonu kapattı.