Tayvan-Çin gerilimi: Grafiklerle krizi anlama rehberi

Çin, ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin Tayvan ziyaretini “son aşama tehlikeli” olarak nitelendirerek kınadı.

Pelosi’nin gezisi, ABD’ten Tayvan’a son 25 yılda meydana getirilen en üst düzey ziyaret.

Çin, Tayvan’ı, sonunda tekrardan Pekin’in kontrolü altında olacak ayrılıkçı bir eyalet olarak görüyor.

Tayvan ise kendisini, anayasası ve demokratik yollardan seçilmiş liderleriyle bağımsız bir ülke olarak tanımlıyor.

Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, “Tayvan ile tekrardan birleşmenin gerçekleşmesi icap ettiğini” söylemiş oldu ve bunu başarmak için güç kullanımı ihtimalini dışlamadı.

Tayvan, Çin’in güneydoğu kıyılarından ortalama 100 mil (160 km) uzaklıkta bir ada. ABD dış politikası için oldukca mühim olan birinci ada zincirinin içinde.

Bazı Batılı uzmanlar, Çin, Tayvan’ı ele geçirmesi halinde, Batı Pasifik bölgesinde daha çok güçleneceğini ve muhtemelen Guam ve Hawaii’deki ABD askeri üslerini de tehdit edebileceğini öne sürüyor.

Sadece Çin, niyetinin tamamen barışçıl olduğunda ısrarlı.

Tayvan’ın lk olarak 17. yüzyılda, Çing (Qing) Hanedanı’nın yönetiminde Çin’in kontrolü altına girmiş olduğu öne sürülüyor. 1895’teki Birinci Çin-Japon savaşını Japonya kazanmıştır. Çin de talibi Japonya’ya verdi.

Japonya, İkinci Dünya Savaşı’nı kaybettikten sonrasında 1945’te Çin adada kontrolü ele aldı.

Sadece Çin anakarasında Çan Kay Şek liderliğindeki milliyetçi hükümet güçleri ile Mao Zedong’un Komünist Partisi içinde iç harp başladı.

1949’da savaşı kazanan komünistler Pekin’de kontrolü ele geçirdi.

Çan Kay Şek – ve milliyetçi partiden geriye kalanlar – Komintang olarak bilinirler – Tayvan’a firar etti ve on seneler süresince adada yargı sürdü.

Çin, Tayvan’ın aslen bir Çin eyaleti bulunduğunu söylemek için bu tarihe işaret ediyor. Tayvanlılar ise hiçbir vakit 1911 devriminden sonrasında kurulan çağıl Çin devletinin yada 1949’da Mao Zedong tarafınca kurulan Çin Halk Cumhuriyeti’nin bir parçası olmadıklarını vurguluyor.

Kuomintang o zamandan beri Tayvan’ın en önde gelen siyasal partilerinden biri oldu, tarihinin mühim bir bölümünde talibi yönetti.

Şu anda yalnız 13 ülke (artı Vatikan) Tayvan’ı egemen bir ülke olarak tanıyor.

Çin, öteki ülkelere Tayvan’ı tanımamaları yada tanıma anlamına gelen herhangi bir şey yapmamaları için ciddi diplomatik baskı yapıyor.

Tayvan Müdafa Bakanı, Çin ile ilişkileri için “Son 40 senenin en kötüsü” değerlendirmesini yapmış oldu.

Çin, ekonomik bağları güçlendirmek benzer biçimde askeri olmayan yollarla “tekrardan birleşme” sağlamaya çalışabilir.

Sadece herhangi bir askeri çatışmada, Çin’in silahlı kuvvetleri Tayvan’ınkileri gölgede bırakacaktır.

Çin’in ABD’den sonrasında en fazla müdafa harcanması icra eden ülke ve deniz gücünden roket teknolojisine, hava kuvvetlerinden siber saldırılara kadar birçok kapasiteye haiz.

Çin’in askeri gücünün bir çok başka bölgelere odaklanmış durumda, sadece mesela etken görevli personel açısından genel olarak iki taraf içinde büyük bir dengesizlik var.

Bazı Batılı uzmanlar Tayvan’ın bir çatışmada en iyi ihtimalle Çin’in saldırısını yavaşlatmayı, Çin hususi kuvvetlerinin kıyıya inmesini önlemeyi ve dışarıdan yardım beklerken gerilla saldırıları düzenlemeyi hedefleyebileceğini tahmin ediyor.

Bu yardım, Tayvan’a tabanca satan ABD’den gelebilir.

Şimdiye kadar Washington’ın “stratejik belirsizlik” politikası, ABD’nin bir hücum durumunda Tayvan’ı iyi mi savunacağı yada koruyacağı mevzusunda kasıtlı olarak açık olmadığı anlamına geliyordu.

Diplomatik olarak, ABD şu anda “Tek Çin” politikasına sadık kalmış olarak yalnız Pekin’deki Çin hükümetini tanıyor ve Tayvan yerine Çin ile resmi bağ kuruyor.

Sadece Mayıs ayında ABD Başkanı Joe Biden, Washington’ın tutumunu sertleştirmiş göründü. ABD’nin Tayvan’ı askeri olarak savunup savunmayacağı sorulduğunda Biden, “Evet” yanıtını verdi.

Beyaz Saray hemen sonra, Washington’ın tutumunu değiştirmediği mevzusunda ısrar etti.

2021’de Çin, tek taraflı duyuru edilen ve yabancı uçakların ulusal güvenlik çıkarları doğrultusunda tanımlandığı, izlendiği ve denetim edilmiş olduğu bir alan olan Tayvan Hava Müdafa Bölgesi’ne askeri tayyare göndererek baskıyı artırıyor benzer biçimde görünüyordu.

Tayvan, 2020’de uçakların sınır ihlallerine ilişkin verileri kamuoyuna deklare etti.

Rapor edilen tayyare sayısı, tek bir günde 56 ihlal ile Ekim 2021’de zirve yapmış oldu.

Tayvan ekonomisi son aşama mühim.

Telefonlardan dizüstü bilgisayarlara, saatlere ve oyun konsollarına kadar dünyanın günlük elektronik ekipmanlarının bir çok, Tayvan’da üretilen bilgisayar çipleri tarafınca desteklenmekte.

Bir ölçüye nazaran, tek bir Tayvanlı şirket – Taiwan Semiconductor Manufacturing Company yada TSMC – dünya pazarının yarısından fazlasına egemen.

Çin’in Tayvan’ı alması, Pekin’e dünyanın en mühim endüstrilerinden biri üstünde bir miktar denetim sağlayabilir.

Çin ve Tayvan arasındaki son gerilimlere karşın, araştırmalar birçok Tayvanlı’nın nispeten gelişmelerden kaygı duymadıklarını gösteriyor.

Tayvan Kamuoyu Vakfı’nın Ekim 2021’deki kamuoyu araştırmasın halka, sonunda Çin ile harp çıkacağını düşünüp düşünmediklerini sormuştu. Araştırmaya katılanların ortalama üçte ikisi (% 64,3) bu soruya “Hayır” yanıtını vermişti.

Ayrı bir araştırma ise Tayvan’daki bir çok insanoğlunun kendini Tayvanlı olarak tanımladığını ve belirgin bir halde değişik bir kimliği benimsediğini gösteriyor.

1990’ların başından beri Ulusal Chengchi Üniversitesi tarafınca yürütülen anketler, kendilerini Çinli yada hem Çinli hem de Tayvanlı olarak tanımlayanların oranının düştüğünü ve bir çok insanoğlunun kendilerini Tayvanlı olarak tanımladığını gösteriyor.