Erdoğan-Paşinyan görüşmesi: Batı’nın beklentisi Ankara’nın Bakü’yü Erivan’la anlaşma konusunda ikna etmesi

Türkiye ile Ermenistan içinde geçen yıl sonundan bu yana devam eden normalleşme sürecinde en mühim görüşmelerden biri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan içinde Prag’da bugün gerçekleşecek.

Görüşmenin Türkiye-Ermenistan sürecine tesirleri kadar Azerbaycan ile Ermenistan içinde tamamlanamayan kalıcı sulh antlaşmasına da yansımaları olup olmayacağı merak ediliyor.

Batı, anlaşmanın sağlanması için Türkiye’den savaşı kazanılmış olduğu için derhal hiçbir mevzuda esneklik göstermeye yanaşmayan Azerbaycan üstündeki tesirini kullanmasını bekliyor.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un girişimiyle oluşturulan Avrupa Siyasal Topluluğu ilk toplantısını Avrupa Birliği dönem başkanı Çekya’nın başkenti Prag’da 6-7 Ekim günlerinde gerçekleştirecek.

Toplantıya 27 Avrupa Birliği ülkesinin yanı sıra aralarında Türkiye, Birleşik Krallık, Ukrayna, Azerbaycan, Ermenistan ve Balkan ülkelerinin de olduğu 17 ülke daha katılacak.

Hükümetlerarası bir formatta ve ülkelerin eşit statüde katılacakları bu ilk görüşmede, Avrupa Siyasal Topluluğu’nun küresel ve bölgesel problemler karşısında iyi mi bir yön izleyeceği, emek verme esasları benzer biçimde ana mevzuları ele alması umut ediliyor. Türkiye, AB’ye tam üye talibi statüsüne halel gelmemesi koşuluyla Prag’daki toplantıya katılıyor.

6 Ekim’de yapılacak ilk genel oturumun arkasından toplantıya katılan liderlerin ikili görüşmeleri için zaman ayrıldı. Bu kapsamda, en dikkat çekici ve mühim görüşmelerden bir tanesinin Türkiye ve Ermenistan liderleri içinde olması umut ediliyor.

İki ülke içinde son olarak en üst düzey görüşmeler 2008 senesinde devrin Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün Türkiye-Ermenistan futbol müsabakasını seyretmek suretiyle Erivan’a gitmesi ve devrin Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’ın 2009’da Bursa’da oynanan ikinci maça gelmesi vesilesiyle gerçekleşmişti. Futbol diplomasisi isminde olan o dönemki çabalar iki ülke içinde diplomatik ilişkilerin tesis edilmesi, sınırların açılması ve ikili ilişkilerin geliştirilmesini amaçlayan iki protokolün imzalanması sonucunu vermiş sadece süreç bilhassa Azerbaycan’ın yoğun tepkisi sebebiyle tamamlanamamıştı.

İki ülke liderleri içinde 13 yıl sonrasında gerçekleşecek görüşme ise daha değişik çerçevede gerçekleşecek.

Azerbaycan’ın 2020 sonunda yaşanmış olan muharebede Dağlık Karabağ’daki topraklarını Ermenistan’dan geri alması, hem Kafkasya bölgesindeki 30 senelik statükonun değişmesine, hem de Ankara-Erivan arasındaki normalleşme sürecine Bakü’nün tepkisini kaldırmasına yol açtı.

Bu durum da Erdoğan ve Paşinyan’ın Kafkasya’nın tamamını ilgilendiren iki temel mevzuyu ağırlıklı olarak ele alacaklarını göstermesi bakımından mühim.

İki liderin gündemindeki ilk mevzu organik olarak normalleşme süreci ve bundan sonrasında atılması ihtiyaç duyulan adımlar olacak.

Ocak ayında Moskova’da başlamış olan görüşmeler kapsamında Türk ve Ermeni hususi temsilciler, Büyükelçi Serdar Kılıç ve Ermenistan Parlamento Başkan Yardımcısı Ruben Rubenyan dört kez görüştü. Kılıç ve Rubenyan’ın Eylül ayında yapmaları öngörülen beşinci toplantı, Azerbaycan ve Ermenistan güçleri içinde yaşanmış olan şiddetli çatışmalar sebebiyle gerçekleşememişti.

Ermenistan, Türkiye ile normalleşmenin daha süratli olması, diplomatik ilişkilerin tesisi ve sınırların bir an ilkin açılmasını istiyor.

Her adımı Azerbaycan’la koordineli atmaya itina gösteren Türkiye ise Ankara-Erivan arasındaki süreci Erivan-Bakü içinde devam ettirilen kalıcı sulh antlaşmasına paralel götürmek niyetinde. Bundan dolayı taraflar içinde bugüne dek atılan adımlar, karşılıklı uçuşların başlatılması, üçüncü ülke vatandaşlarının kara sınırından geçişi için hazırlıkların yapılması benzer biçimde daha simgesel mevzuları kapsamıştı.

Bu kapsamda Erdoğan ve Paşinyan’ın Türk-Ermeni normalleşmesi ile beraber Cenup Kafkasya’nın tamamının sulh ve istikrarı açısından mühim olan Azeri-Ermeni görüşmelerine odaklanmaları umut ediliyor.

2020’nin son aylarında yaşanmış olan altı haftalık cenk sonunda Rusya Federasyonu’nun araya girmesi üstüne Ermenistan ve Azerbaycan ateşkes duyuru etmiş ve üstünde uzlaşılan protokole bakılırsa Ermeni güçleri Dağlık Karabağ’dan çekilmişti.

Rusya, ateşkes sürecini gözlemlemek suretiyle 5 bine yakın asker konuşlandırırken; Türkiye de, daha azca etkin de olsa süreçte rol oynamıştı.

Çatışmaların durmasına rağmen aradan geçen sürede sınırların tam olarak çizilmesini sağlayacak, tarafların egemenlik alanlarını belirleyip aralarında kuracakları siyasal ilişkilerin çerçevesini çizecek kalıcı bir anlaşma sağlanamadı.

Bununla beraber Eylül ayında taraflar içinde tekrardan alevlenen çatışmalar, ateşkesin kırılganlığını ve kalıcı anlaşmanın sağlanmaması durumunda askeri gerilimin artacağı riskini tekrardan ortaya çıkardı.

Ermenistan’ın yakın müttefikleri olan ABD ve Fransa, tarafları tekrardan bir araya getirmek ve anlaşma için bastırmak suretiyle bu süreçte ağırlıklarını koydu. Bilhassa 2 Ekim’de Azerbaycan ve Ermenistan dışişleri bakanları içinde başlatılan sulh görüşmelerine bu iki ülkeden büyük destek geliyor.

Ancak Batı, Azerbaycan’ın “savaşı kazanmanın getirmiş olduğu üstünlükle hiçbir mevzuda esneklik göstermediğini” düşünüyor ve Bakü’ye tutumunu yumuşatması için baskı yapıyor.

Paşinyan’ın anlaşmayı imzalamaya niyetli olduğu sadece bunu Ermenistan toplumuna ve diasporasına kabul ettirecek bir halde yapmak istediği de belirtiliyor.

Taraflar arasındaki en mühim problemler ;sınırların çizilmesi, Dağlık Karabağ’da duracak olan Ermeni halkın statüsü ve Azerbaycan ana toprakları ile Nahçıvan’ı birbirine bağlayacak koridorun oluşturulması.

Bu karayolunun kimin kontrolünde olacağı, Ermenistan’ın kendi topraklarından geçen yolla ilgili egemenlik haklarını ne kadar kullanabileceği benzer biçimde mühim problemler masada duruyor. Ermenistan’ın karayoluna karşı çıkmadığı sadece egemenlik haklarını koruyacak bir formül istediği belirtiliyor.

Ankara, sürecin başından bu yana etken olarak Bakü’nün yanında yer aldı. Savaşın sonlanmasının arkasından Ermenistan’a çağrıda bulunan Türkiye, Cenup Kafkasya’da sulh ve istikrar için tarafları bir araya getirmeye de çalıştı.

Prag’da gerçekleşecek Erdoğan-Paşinyan görüşmesine ehemmiyet veren Batılı ülkeler, Kafkasya’da sulh ve istikrar için büyük ehemmiyet verdikleri Azerbaycan-Ermenistan anlaşması sürecinde Türkiye’nin daha objektif bir çizgi izlemesini ve Bakü üstündeki tesirini kullanmasını bekliyor.

Bu ülkeler, Azerbaycan’ın daha esnek olması için Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile diyaloğunu kullanmasının durumu değiştirebileceğine inanıyor. Batılı kaynaklar, aksi durumda anlaşmanın imzalanmasının güçleşeceğini ve çatışma riskinin ortaya çıkabileceği kaygısını dile getiriyor.

Ermenistan-Azerbaycan anlaşması ve buna paralel Ermenistan-Türkiye normalleşmesinin, Rusya’nın Kafkasya’daki tesirini azaltacak bir tesir yaratacağını da öngören Batı, Ukrayna savaşının sürdüğü bir süreçte bu bölgede atılacak adımın fazlaca daha pozitif yönde yansımalarının olacağı görüşünde.

Ankara’nın bu beklentilere cevap verip vermeyeceği Erdoğan’ın Paşinyan ile ve bir ihtimal ondan sonra Aliyev ile yapacağı görüşmelerin sonucunda ortaya çıkacak.