11 Ağustos nasıl Hip-Hop’un doğum günü oldu, Türkiye’de bu müzik kültürü neyi temsil ediyor?

Burak Abatay | BBC Türkçe

Hip-hop bugün doğum gününü kutluyor. Bunu nasıl mı biliyoruz?

Tarih: 11 Ağustos 1973.

Yer: 1520 Sedgewick Avenue, Bronx, New York.

49 yıl ilkin bu tarih ve mekanda düzenlenen bir parti bugün gerek Türkiye’nin gerekse de dünyanın en fazlaca dinlenen müzik türlerinden Hip-Hop’un doğumuna tanıklık etti.

Aslen bir müzik türünün ortaya çıkışını yalnızca bir güne indirmek fazlaca sık görülen bir durum değil. Sadece Clive Campbell ya da malum sahne adıyla DJ Kool Herc tarafınca bu tarihte “Back to School Jam” ismie verilen parti, hem müzik tarihçileri hem de temsilcileri tarafınca Hip-Hop kültürünün miladı olarak görülüyor.

Jamaika’da doğan ve peşinden da ailesiyle New York’a göç eden DJ Kool Herc, uzun seneler, Bronx semtindeki Sedgewick Caddesi’nde bulunan ve bugün hala ayakta olan 1520 No’lu apartmanda yaşadı.

Çocukluğundan beri müzik sistemlerine merakı olan Herc, “break beat” denilen altyapı stilini yarattı.

Sanatçı, bu stili iki pikapta (turntable) çaldırmış olduğu plaklardaki şarkıların “break” isminde olan düşüş bölümlerini, bilhassa de vurmalı kısa bölümlerini ardı ardına çalarak icra etti. Doğrusu, bir plaktaki “break” kısmı biterken, ikinci plaktaki öteki “break” kısmı başladı. Herc bunu ondan sonra “The Merry-Go-Round” şu demek oluyor ki “atlı karınca” olarak tasvir etti.

Bu yoldam de bugünkü hip-hop müziğin şekillenmesinde destek oldu.

Sadece bunun daha geniş bir kalabalığın önünde sergilenmesi, kitlelere yayılması Herc’ün kız kardeşi Cindy Campbell’ın okullar başlamadan ilkin vermek istediği parti yardımıyla oldu. Cindy, okula giderken yeni giysiler almak istiyordu ve bunun için de ailesinin yaşamış olduğu apartmandaki eğlence odasında bir parti düzenleyerek, abisinden de bu partide plaklarını çalmasını istedi.

Parti için eliyle çizdiği bir poster bile tasarladı. 21.00’de başlamış olacak parti sabah 04.00’e kadar sürecekti. Bu gece için Campbell kardeşlerin anası yemekler hazırladı, babası ise bir miktar içki aldı.

DJ Kool Herc ise turntable’ın başına geçti. Plaklarıyla yapmış olduğu performansı, kalabalık bir seyircinin karşısında gerçekleştirmiş oldu. Bu odada Herc’e break dansçılar ve Herc’ün yapmış olduğu müziğin üstüne şarkı okuyan şu demek oluyor ki rap icra eden şarkıcılar birlikte rol aldı.

Herc, partiye gelen 300 şahıs tarafınca parti öncesinde bilinmezken, parti sonrasında Bronx’ta bir şöhrete haiz oldu.

Bu Bronx benzer biçimde suçun oldukça yüksek ve çetelerin epey yaygın olduğu bir New York semtinde her zamankinden daha değişik tek tek araya gelişti.

Bu parti ve tesirleri de kısa süre içinde görüldü. Herc gelecek seneler içinde artık sokak partilerinde ya da Bronx’un gece kulüplerinde DJ kabininde yer aldı. Öte taraftan Grandmaster Flash ve Afrika Bambaataa benzer biçimde Hip-Hop’u geniş kitlelere yayacak DJ’lerin çıkışına da vesile oldu.

Nitekim Amerikan Senatosu tarafınca alınan kararla da geçtiğimiz yıl 11 Ağustos günü “Hip-Hop Günü” olarak kutlandı.

2017 senesinde ise Google, mühim gün ve haftaları kutlamak için bir hip-hop doodle’ı (tema) hazırladı.

Sokak sanatı akımının yaratıcısı olarak malum Fab 5 Freddy’nin 70’li yıllarda hip-hop’u DJ’lik, rap şarkıcılığı (MC), break dans ve graffiti olmak suretiyle dört temel unsurla kodlaması dahil peşinden yaşanmış olan birçok gelişme hip-Hop’un bugünkü popülaritesini yakalamasında etkili oldu.

Hip-Hop ve Rap müzik ABD’nin ve peşinden Avrupa’nın yoksul mahallelerinde günlük yaşam dertlerinin anlatıldığı bir kültür haline geldi.

Seneler içinde pahalı otomobiller, mücevherler ve şatafatlı bir yaşamın da temsili olan bu müzik, hala toplumsal, kültürel ve politik kaygıları da bununla beraber taşıyor.

Hip-Hop’un Türkiye’ye gelişi ise 1990’lı yıllara karşılık geliyor. Cartel’in 1995’te yayımladığı ve topluluğun adını taşıyan ilk albümleri büyük bir sükse yarattı.

Takip eden seneler içinde Sirhot, Ceza, Dr. Fuchs, Sagopa Kajmer, Fuat Ergin, Yener Çevik, Killa Hakan’ın da içinde yer almış olduğu Islamic Force, Cash Flow, Mode XL, Sahtiyan ve Turbo benzer biçimde sanatçı ve gruplar da hip-hop’un geniş kitlelerce tanınmasını ve sevilmesini sağlamış oldu.

2000’li yılların ortalarına doğru iyiden iyiye bir dinleyici kitlesine haiz olan Türkçe sözlü rap müzik, Sansar Salvo, Saian, Patron, Pit10 (Server Uraz), Ayben, Kolera, Şanışer, Kamufle, Hayki ve Da Poet benzer biçimde bugün hala müzik icra eden sanatçılarla yolunda tam gaz ilerledi.

Ezhel’in 2017 senesinde yayımladığı Müptezhel albümü, 2019’da Şanışer ve arkadaşları tarafınca meydana getirilen Susamam şarkısı ise Türkçe Rap’i yepyeni kitlelerle tanıştırdı.

Back On Stage dergisinin kurucularından müzik gazetecisi Ece Ulusum’a nazaran Cartel, Ceza ve Sagopa Kajmer benzer biçimde adların eski günlerine dair röportajlarına bakıldığında Türkiye’de 30 yıl ilkin rap müziğin, endüstriyel müzik dünyasında hiçbir karşılığı yoktu.

Türkiye’de 30 senelik süre içindeki Hip-Hop kültürünün gelişimini BBC Türkçe’ye değerlendiren Ulusum, “Arada pop müzik dünyasından biri rap’e birazcık benzer bir şey yapınca bu ‘keyifli’ geliyordu. Fakat o sırada kaygılarını, hislerini ve eleştirilerini keşfettikleri rap müzik ile özetleyen genç müzisyenler vardı” diyor.

Bu gençler yoksul mahallelerin düğün salonlarında, garajdan bozma ses sisteminin olmadığı alanlarda ya da en iyi ihtimalle bazı minik sahnelerde sahne alıyordu.

Bu süreci tanım eden Ulusum, Rap müzik dinleyen ve üreten her insanın birbirini tanıdığını, bundan dolayı bu kitlenin İstanbul ve Ankara başta olmak suretiyle minik bir grup bulunduğunu söylüyor. Bu kitlenin dışındaki genel çerçevede ise hip-hop kültürünün anlaşılamamış bulunduğunu belirten Ulusum, “Hip-Hop bir tek reklam jingle’larında duyduğumuz şarkılardan ibaretti” ifadelerini kullanıyor.

Ulusum için hip-hop’un gelişiminde anahtar rol dijital müzik platformlarının yaygınlaşmasıydı:

“Genişleyen kitlesi ne yazık ki rap müzisyenlerin tutuklanma gündemiyle hızla katlanarak arttı. Rap müzik üretimi zirve yapmış oldu, festivallerde müzisyenler kendisine yer buldu, gazete ve radyolarda kendilerini söyledi. Son zamanlarda rap parçalardaki toplumsal eleştirilerin yerini sözleri arabesk tadı veren aşk şarkıları almaya başladı. Özgünlüğünü korumuş olan bir avuç rap müzik üreticisi vatanımızda yaşananları şarkılarına taşıyarak sansürsüz arşivleme ve direniş rolünü sürdürmeye devam ediyor.”

Türkçe Rap’in öncü sanatçılarından Fuat Ergin ise bugün Hip-Hop sahnesindeki pek fazlaca kişinin kültürün değerlerine yeterince sadık kalmadığı görüşünde.

Başka parçaları birebir kopyalayan insanoğlu bulunduğunu korumak için çaba sarfeden Ergin, “Bu gerçek Hip-Hop kültüründe kültürden dışlanma sebebidir” diyor ve ekliyor:

“Türk popçuları 60-70 yıl nasıl yabancı parçaları çalıp Türkçeye aktardılarsa, bu formül şimdi Hip-Hop için de işliyor. Başarı göstermiş gözükmek için birçok hile yapılıyor. Gerçek Hip-Hop kültürü fazlaca minik bir alanda kaldı. Kendi parantezinde, kendi kendine mayalanan bir şey oldu Hip-Hop.”

Bazı sanatçıların sahnede playback rap yaptığını vurgulayan Ergin, bunun Hip-Hop kültüründe yeri olmadığını korumak için çaba sarfediyor:

“Kültürün hakkaten sıhhatli bir halde aktarılabilmesi yarıda kaldı. Berlin’de playback yaparsan şişeler, bardaklar, kül tablaları yağar sahneye. Gerçek bir Hip-Hop konserinde break dance görürsün, arkada DJ’in scratch attığını görürsün. Bunların hepsi kaydı gitti. Gerçek Hip-Hop kültürü azca sayıda insanoğlunun elinde mayalanıyor.”

Rap müzik sanatçısı Kamufle ise Hip-Hop kültürünün dünyada da Türkiye’de de her türlü ırkı, fikri, görüşü ve cinsiyeti içinde barındırarak özgür bir halde eğlenme hakkı verdiğini ve protestosunu da eğlenerek yapabilecek olanaklar tanıdığını düşünüyor.

Kamufle’ye nazaran amaç “insanları barışçıl bir yönde, iyi bir yola sokmak”.

Bugün Türkçe Rap tarihinde yayımlanmış pek fazlaca şarkıda da bu tavra yönelik sözler duymak mümkün.

18 senedir Rap müzik sahnesinde olan Kamufle, “Hip-Hop’un tüm elementlerini denedim. Graffiti de yaptım, break dance da denedim. Şu anda MC’lik ve DJ’lik yapıyorum, öte taraftan da basketbol oynuyorum. Bu kültür hayatımı bir düzene soktu” diye konuşuyor.

Kamufle de Fuat Ergin de, bugün Rap müziğin politik düşünceleri de içinde barındırmasından dolayı oldukça mutlu.

İki sanatçının da içinde yer almış olduğu “Susamam” şarkısı, bunun örneklerinden biri olmuştu.

Dinleyicilerinin kendilerinden bir şeyler bulabildiğini hatırlatan Kamufle, “Müziğimiz liriğe (söze) bağlı bir müzik olduğundan, politik dertlerimizi ritimlerin üstünden anlatabiliyoruz” diyor.